کد مطلب:16384 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » احكام

چرا مراجع تقليد در بعضي مسائل با هم اختلاف دارند ؟

اولا بـايـد تـوجه داشت كه مجتهدين و مراجع تقليد در كليات مسائل ديني با هم اختلاف ندارند , مـثـلا هـمـه نـماز , روزه , حج و غيره را واجب مي دانند دروغ , خيانت ,دزدي و غيره را هم حرام مـي شـمـارنـد , تـنـها اختلاف آنها در برخي از مسائل جزئي است كه آنهم در عمل مردم اختلاف مـحسوسي ايجاد نمي كند , چنانكه ملاحظه مي كنيد در يك نماز جماعت چند هزار نفري , با آنكه نـمـازگـزاران از اشـخاص متعددي تقليد مي كنندولي همه يكنواخت نماز مي خوانند و اختلاف فـتاوي صورت جماعت و وحدت آنانرا از بين نمي برد , همچنين در ساير موارد مانند حج ملاحظه مي كنيد كه مثلا صد هزار شيعه به حج خانه خدا مي روند , و اختلاف فتواي مراجع تقليد هيچگونه نـاراحـتـي و زحـمـتـي براي آنان پيش نمي آورد , و همه تقريبا به يك صورت اعمال حج را به جا مي آوردند . ثـانـيـا در مسائل نظري هر رشته يي , بالاخره متخصصين آن در يك سلسله از مسائل اختلاف نظر پـيدا مي كنند , و اينطور نيست كه مثلا تمام پزشكان يا شيمي دانها درتمام مسائل آن رشته توافق راي داشته باشند تا بر متخصصين علوم اسلامي اشكال شودكه چرا با هم توافق نظر ندارند . در كميسيونهاي پزشكي غالبا اختلاف نظريه پيش مي آيد , كه حتي با بحث و گفتگو ومشاوره هم نمي توانند اختلاف نظر را حل نمايند . در مـجـامـع ادبـي هـمـاره و هـمـه جا توافق نظر نيست , و گاهي در باره معناي يك شعرآراء و نظريه هاي مختلفي ابراز مي شود , مثلا سعدي مي گويد :از در بخشندگي و بنده نوازي مرغ هوا را نصيب ماهي درياوقتي اين شعر را به يك مجمع ادبي عرضه مي كنيم يكي مي گويد منظور آن است كه خدااز راه لطف , بعضي از پرندگانرا نصيب بعضي از ماهيان ( ماهي سفره كه خود رابراي صيد پرندگان روي آب پهن مي كند ) نموده است ديگري مي گويد مقصود آن است كه خدا از راه لطف هوا را نصيب پرندگان , دريا را نصيب ماهيان كرده است . سومي مي گويد : معناي شعر اين است كه خدا از راه لطف , آذوقه مرغ هوا را ماهيان دريا قرار داده است . و ممكن است شخص چهارمي بگويد : معناي شعر هيچكدام ازمعاني ياد شده نيست , بلكه مقصود آن اسـت كـه خداوند از راه لطف و بنده پروري ,پرندگان و ماهيان و خلاصه گوشت حيوانات را غذاي انسان قرار داده است . اسـاس ايـن اخـتـلاف در ايـن اسـت كه هر شخصي فكر و ذوقي مخصوص به خود دارد كه وقتي بـه شـواهـد و قـرائن و مـقدمات مطلب مراجعه مي كند يكطرف از احتمالات را ترجيح مي دهد , واصولا توافق صاحبنظران در مسائلي كه احتمالات زيادي دارد خيلي كمتر اتفاق مي افتد . مطلب سومي كه تذكر آن لازم است اين است كه : در زمان رسول اكرم و ائمه اطهارعليهم السلام , در مـيـان شاگردان و اصحاب آنان اختلافي كه ( محسوس باشد ) وجودنداشت , زيرا هر وقت در تفسير آيات شبهه يي به نظر مي رسيد , و يا در درستي ونادرستي حديث و معناي آن در مي ماندند , از خـود پـيـامبر (ص ) يا امام (ع ) توضيح مي خواستند , و در نتيجه نقاط باريك و مبهم براي آنها روشـن مـي شـد و اخـتـلافـي پيش نمي آمد , ولي مجتهدين و مراجع تقليد كه پس از غيبت امام دوازدهـم ( عـج )آمـده انـد , چـون دسـترسي به امام ندارند بايد تنها از مدارك و ماخذ اسلامي , يـعـني قرآن و روايات , احكام الهي و وظايف ديني مردم را استنباط نمايند , و در اين صورت , اگر آيات قرآن و روايات همه جا روشن بود اختلاف نظر پيش نمي آمد , ولي چون قسمتي از آيات قرآن و روايـات از نـظـر مفردات و يا تركيب و جمله بندي طوري است كه در معناي آن احتمالاتي داده مي شود , لذا گاهي اتفاق مي افتد كه هر يك از دو ياسه مجتهد احتمالي بنظرشان صحيح مي آيد كه به نظر ديگري صحيح نيست , و در نتيجه اختلافات جزئي در فتاوي پيدا مي شود . عـلاوه بـر ايـن در زمـان ائمـه (ع ) , يا نزديك به عصر آنان , كمتر احتياج به سندروايت و شناخت راويان احاديث بود , زيرا احكام را يا از خود امام مي پرسيدند ,و يا راوي حديث را به علت قرب زمان مـي شـنـاخـتند , ولي در زمانهاي بعد كه روايات باواسطه هاي بسيار نقل مي شود , بايد كسي كه مي خواهد طبق روايتي فتوا دهد راويان آن روايت را بشناسد , و به معتبر بودن سند آن پي ببرد , و خود اين موضوع يعني تحقيق در سند روايت باز باعث مي شود كه گاهگاهي يك روايت به نظر يك مـجـتـهـد صـحـيح ومعتبر و به نظر ديگري روايتي بي اساس باشد , و در نتيجه موجب بعضي از اختلافات در فتوا گردد . عـلاوه بـر ايـن چـون ائمـه اطـهار عليهم السلام , و طبقه اول راويان احاديث , در زماني زندگي مي كردند كه حكومت و قدرت در دست مخالفين شيعه بود لذا نمي توانستند همه جااحكام واقعي الـهي را بدون پرده بيان كنند , و به اصطلاح رعايت تقيه مي كردند , وهمين موضوع موجب شده كه قسمتي از روايات با هم موافقت نداشته باشد , و يكي ازكارهاي مجتهدين اين است كه اينگونه اخـبـار را كه به نظر بدوي و نخست متنافي هستند با هم جمع كنند و در نتيجه آنانرا ماخذ فتواي خود قرار دهند , و در همين موضوع يعني جمع بين روايات , و وفق دادن يك روايت با روايات ديگر گاهي اختلاف نظر پيش مي آيد كه موجب اختلاف در فتوا مي گردد . مـطلب ديگر كه آن نيز گاهي موجب اختلاف فتوي مي شود آن است كه موضوع برخي از احكام و چـگونگي و خصوصيات آن در زمان ائمه (ع ) روشن بوده , ولي در زمانهاي بعد چون آن موضوع از بين رفته است منشا اختلاف نظر شده است . مـثـلا در روايـت مـربوط به احكام نماز وارد شده است كه در حال نماز اگر بر بدن يا لباس انسان خـونـي باشد كه مقدارآن كمتر از ( درهم ) باشد اشكالي ندارد , در زمانيكه اين روايت صادر شده اسـت ,درهم در ميان مردم معمول بوده و همه اندازه آنرا مي دانستند , ولي در زمانهاي بعد در اثر بـي اطلاعي از وضع درهم آنروز اقوالي به وجود آمده است :1 - درهم مساوي است با گودي كف دست . 2 - درهم مساوي است با بند سر انگشت ابهام . 3 - درهم مساوي است با بند سرانگشت وسطي . 4 - درهم مساوي است با بند سر انگشت سبابه . اين بود قسمتي از مطالبيكه موجب اختلاف فتواي مراجع تقليد مي گردد . از مـطـالـب فـوق چـنـيـن نـتـيـجه مي گيريم كه اختلاف نظر فقها و مجتهدين بر اساس يك سـلـسـلـه مطالب علمي و تحقيقي است , و هوي و هوس و اغراض شخصي اصلا مطرح نيست , و اگـرخـداي نـخـواسـتـه مـجـتهدي در فتوا دچار هوي و هوس گردد , چنين مجتهدي از نظر اسلام واجد شرايط فتوي نيست و مردم نمي توانند از او تقليد كنند . بـنابراين , اين اشكال يا سئوال كه چرا مراجع تقليد با هم در بعضي از مسائل اختلاف دارند وجهي ندارد , زيرا اولا اين قبيل اختلاف نظرها در تمام رشته هاي تخصصي وجود دارد و مخصوص رشته فقه اسلامي نيست , و ثانيا موضوعي كاملا طبيعي و عادي است . 4 - پـرسش ديگري كه احيانا مطرح مي شود اين است كه چرا فقها شوراي فتوا تشكيل نمي دهند ؟ مـگـر شـور و تبادل نظر اختلاف را حل نمي كند ؟ در پاسخ بايد به مطالب ذيل توجه كرد :اولا بايد دانـسـت كـه مـجـتـهـدين فتاواي خود را پس از تحقيق و بررسيهاي لازم و مطالعه و شور صادر مـي كـنـنـد , و در اين راه كتابهاي فقهي را كه شامل تمام نظريه هاي موجوددر يك مساله است , خـوب بـا دقت مطالعه مي كنند , و در جلسات درس تمام نظريه ها راطرح نموده و در اطراف آن بـحـث مـي كـنـنـد , تا بالاخره يكي از نظريه ها را ترجيح مي دهند , حتي آقايان مراجع تقليد نوعا جـلسات استفتاء دارند كه سوالات مقلدين درآن جلسات ملاحظه و در اطراف آن بحث و گفتگو مـي شـود , و پـس از رسـيدگي كامل ومشاوره هاي علمي , نظريه نهائي در جواب سئوال نوشته مي شود , ولي در عين حال بايدتوجه داشت كه اين شور و مذاكره ها گرچه فوايد زيادي دارد و در بسياري از مواردهم تا اندازه يي اختلاف نظر را برطرف مي كند . اما بالاخره نمي تواند اختلاف نظر راصد در صد برطرف نمايد , زيرا همانطور كه در بالا گفته شد در تـمـام شـوراهـاي عـلـمـي گاهگاهي اختلاف نظر به حال خود باقي مي ماند و شور و مشاوره نمي تواند آنرا ازميان بردارد .

---

بيست پاسخ
هيئت تحريريه موسسه در راه حق